কালিকে আমি ভেবেছি সারা রাত্র ,
মলিন ধুলা লাগিবে কেন পায়
ধরণী মাঝে চরন ফেলা মাত্র ।
তোমরা শুধু বেতন লহ বাঁটি
রাজার কাজে কিছুই নাহি দৃষ্টি ।
আমার মাটি লাগায় মোরে মাটি,
রাজ্যে মোর একি এ অনাসৃষ্টি !
শীঘ্র এর করিবে প্রতিকার
নহিলে কারো রক্ষা নাহি আর ।'
এঙা চোলাটো পিন্ধি ভোগাই চ'ৰাৰ মুখত থিয় হ'ল ।
লিগিৰাই সুধিলে, " দেউতা, দোলা নে ?"
"ঘোঁৰা" ভোগায়ে ক'লে ।
লিগিৰাৰ মুখ ক'লা পৰিল । কাৰণ দোলাত হ'লে তামোলৰ টেমা লৈ সিও কাষে কাষে যাব পাৰিলেহঁতেন । ঘোঁৰাত গ'লে দেউতাই কাকো লগত নলয় ।
ঘোঁৰা আহি চোতাল পোৱাৰ পিচত ভোগাই আকো ভিতৰ সোমাই গ'ল । ভিতৰলৈ চাই মাতিলে, "সুমলাৰ মাক !"
সুমলা আৰু সুমলাৰ মাক অৰ্থাৎ মাহিন্দ্ৰীয়ে দুৱাৰ ডলিত থিয় দিলে ।
"মোৰ অহাত অলপ পলম হ'ব পাৰে । চাওঁ আঙঠিটো ।"
ককাদেউতাৰ হাড়
( একাদশ অধ্যায় )
বাঘ জালত পৰিল । ভোগাইৰ ইচ্ছা , বাঘটো যিমান সোনকালে পাৰে খতম কৰাই ভাল । বাঘটো মৰাৰ লগতে তেওঁ বহুতো কথা পআঙি থৈছে , যিবোৰ কথা স্পষ্টকৈ কাকো ক'ব নোৱাৰে তেওঁ । কিন্তু বাঘ ভেটাটো এটা সামাজিক উৎসৱৰ দৰে । ইয়াৰ ৰং চাবলৈ দূৰ গাঁৱৰ মানুহো ভাগি, ভুঁহৰি আহে । সাধাৰনতে তিনি-চাৰিদিনমান বাঘটো জালৰ ভিতৰতে ৰখা হয় । জালৰ কেউকাষে যেন মানুহৰ মেলাহে বহে । জালৰ কাষে কাষে টঙি সাজি তাৰ ওপৰত বহি ডেকা ল'ৰামখাই বাঘৰ অলেখ-লেখ চাই থাকে । টঙি সাজিবলৈ কাৰ বাঁহ কোনে আনে ঠিক নাই । তাত হকা-বধা কৰিবৰো কাৰো এক্তিয়াৰ নাই । ৰাতি বৰ জুই একোকুৰা ধৰি মানুহ বহি থাকে । ৰখীয়া- পৰীয়াৰ বাবে ভাত-পানীও ৰন্ধা হয় । ওচৰৰ মানুহৰ পাণ-তামোল কল-কুঁহিয়াৰ খাস্তাং হয় । আনকি ওচৰৰ গাঁৱৰ হাঁহ , পাৰ, ছাগলী আদিও হেৰায় । সেইবোৰ কোনেও বিচাৰিবলৈ সাহ নকৰে । ৰাতি কিৰিলি পাৰি ল'ৰাহতে বনঘোষা গায় । অবাইচ মাতৰ কোবত গোটেইখন মহগুৱালৰ মেল যেন হয় । পিচে , সকলো সময়তে জালৰ কাষে কাষে জাঠি - জোং লৈ মানুহ সষ্টম হৈ থাকে । বাঘ যদি কেনেবাকৈ ভাগিল - বৰ জগৰৰ কথা । যিটো খেলৰ জালৰ ফালে বাঘ পলায় সেই খেলে দন্দ ভৰিব লাগে ।সাতে-সোতৰে ডেকাহঁতে ভাল পালেও ওচৰ গাঁৱৰ মানুহে যিমান সোনকালে পাৰি খেলখন ভাঙিলেহে ভাল পায় ।