ককা দেউতাৰ হাড়
১
অৱশেষত আইতাক কথাটো ক'বলৈ ময়েই ওলালোঁ । আমাৰ শ্ৰীমতীৰ মনেৰে হেমন্তহঁত ইতিমধ্যে বহুত আগবাঢ়িছে । নমিতাক দেখিলে তেওঁৰ হেনো জা-ক যেন লগা হ'লেই । সিহঁত দুটা বেচ মিলিব বুলিয়ে মোৰো ধাৰণা । পিচে খোজা-বঢ়াকৈ ছোৱালী অনাটোৱেই আমাৰ পৰিয়ালত এতিয়াও চলি আছে আৰু আইতাই আমাৰ ঘৰৰ ঘাই ধৰণী । আইতাৰ সন্মতি নোহোৱাকৈ কোনো কাম কৰাটো আমাৰ ঘৰত হোৱা নাই, এনেও নহয় , কিন্তু আইতাই ' তহঁতে ভাল দেখিছা যেতিয়া কৰ' বুলি চাল-মোহৰ মাৰি নিদিয়ালৈকে আমাৰ মনে খুত খুতাই থাকে ।আইতা যেন আমাৰ কমনোৱেলথৰ ৰাণী, কোনো কথাত পোনপটীয়া অংশ নলয় - অথচ সন্মতি নিদিলেও আইন হ'ব নোৱাৰে । গতিকে আইতাৰ অনুমতি অনাৰ অৰ্থাৎ কথাটো আইতাক জনোৱাৰ উদ্দেশ্যেৰে নগাঁৱলৈ গ'লোঁ ।
বাছখন নগাও পাওঁতে বেলি লহিয়াইছে । ৰিক্সাৰে নগৈ জংঘ্লী মিস্ত্ৰীৰ ঘাটৰ কাষৰ নিজঞ্জাল বাটটোৰে আগবাঢ়িলোঁ । কলংখন ইমান ওচৰৰ পৰা বহুত দিনৰ মূৰত দেখিলোঁ । ইমান যে ক্ষীণাইছে ! ল'ৰাকালত এইখিনিতে কলংখন সাঁতুৰি পাৰ হওঁতে ইমান বহল যেন লাগিছিল, ইমান ভাগৰ লাগিছিল ? ঘাটৰ ওচৰৰে ঘুলিটোলৈ আমি বৰ ভয় কৰিছিলোঁ । আমাৰ দলৰ নলিনহে অকমাত্ৰ একে ডুবতে ঘুলিটো পাৰ হ'ব পাৰিছিল । এতিয়া ডুব মৰা দূৰৰ কথা, কাছ সাঁতোৰ দিয়াৰ জিখায়েই পানী নাই চাগৈ । পানীত ক্ষীণ সোঁত এটা গম পায় কেৱল উটি যোৱা মেটেকাবোৰৰ পৰাহে ।
ৰাতি ভাত পানী খাই আইতাৰ আগত কথাটো উলিয়ালোঁ । আইতাৰ প্ৰতিক্ৰিয়াটোৰ বাবে মই সমূলি প্ৰস্তুত নাছিলোঁ ।
"সেই ঘৰৰ ছোৱালী নানিবি বোপাই" আইতাই ক'লে । মই অলপ থমক খাই ৰ'লোঁ । "কিয় আইতা, ঘৰখনচোন বেচ ভাল । পুৰণি পৰিয়াল । গুৱাহাটীত কেবা পুৰুষো আছে । আৰু নমিতাকচোন তুমি দেখিছাও, পোনাৰ বিয়াত যে আহিছিল । ছোৱালীজনৰ কিবা খুত আছে জানো ? আমাৰ হেমন্তৰো মন - মিলিবও ।" মই একে উশাহতে গোটেই কথাখিনি কোৱাদি ক'লোঁ ।
"নমিতা ছোৱালীজনী ভালেই চাগৈ" । পোনাৰ বিয়াত মাকে মোক চাই গৈছিলগৈ নহয় । দেউতাৰ গুৱাহাটিত থাকোঁতে মাকেই জীয়াৰী আছিল । আমি তেওঁলোকৰ ওচৰতে আছিলোঁ । পিচে ঘৰখন .... ।"
বিয়া-বাৰুৰ কথা উঠিলেই আমাৰ মানুহে ঘৰখনৰ কথা উলিয়ায় । মোমাই তামুলী কিবা ডাঙৰ মানুহৰ ল'ৰা আছিলনে ? আমাৰ কৃষি প্ৰধান অৰ্থনীতিৰ দিনত বাৰু সেইবোৰ চোৱা-চিতা দৰকাৰ আছিল । এতিয়া এই গাই গোটে পেটে ভঁৰালৰ দিনত সেইবোৰৰ কিবা অৰ্থ আছে জানো ? এতিয়া বিয়া দুজন মানুহৰহে হয়; পৰিয়ালে পৰিয়ালে ক'ত হয় ! আইতাক অৱশ্যে এইবোৰ কথা কোৱাৰ যুক্তি নেদেখিলোঁ । গতিকে ক'লোঁ, আইতা, ঘৰখনচোন তুমি জানাই ! বেচ পুৰনি ঘৰ , ছোৱালীৰ লেখা-পঢ়াও আছে, অৱস্থাও ভাল ।" আইতাই মূৰ জোকাৰি ক'লে "শুকক আৰু কি বেদ পঢ়াবি বোপাই । সিহঁতৰ ঘৰখন আৰু মই চিনি নেপাওঁনে ? হেমন্তক ক গৈ - সি যেন তাত বিয়া নকৰায় ।"
মই অলপ বিৰক্তিতেই সুধিলোঁ, "কিয় আইতা ? মইতো হেমন্তক এটা কাৰণ দেখুৱাব লাগিব ।"
"তাৰ কথা তাকেই ক'ম মই । পঠিয়াই দিওঁগৈ । কিন্তু ঘৰৰ ডাঙৰ ল'ৰা হিচাবে মোৰ দায়িত্বও জানো নাই ? মই আইতাক ক'লো, "হেমন্তৰ মনত পোনপটীয়া আঘাতটো নিদি মোকেই আপত্তিৰ কাৰণটো ক'ব পাৰা দেখোন ।"
আপত্তি মোৰ নহয়, বোপাই, আমাৰ ভাগ্য পুৰুষৰ । একেটা গাঁততে দুবাৰ তামোল পুতিব নেপায় ", আইতাই ক'লে ।
দুবাৰ তামোল পোতা কথাটো মই বুজা নাছিলোঁ । আইতাই হাঁহি মাৰি ক'লে "একে ঘৰতে দুবাৰ সম্বন্ধ কৰিব নেপায় বুলি কয় দেখোন আগৰ মানুহে ।"
আমাৰ এই ' ভাল মানুহ' কিঘৰৰ আকৌ থিতাতে সম্বন্ধটো ওলায় । মোৰ বিয়াৰ সময়তো কেইবা ঘৰৰো ছোৱালী সম্বন্ধে ঢুকি পায় বুলি এৰিবলগীয়া হৈছিল । মই পোনপটীয়াকৈ প্ৰশ কৰিলোঁ ।
"কিবা সম্বন্ধে পায় নেকি, আইতা ?"
"পায়ো, নেপায়ো," আইতাই ক'লে , "মুঠতে মোৰ কথা শুন - এই বিয়াখন হ'বলৈ নিদিবি ।"
"আইতা, কথাবোৰ সাঁথৰ কৰি নেপেলাবা চোন ।" মই লপ টানকৈ ক'লোঁ ।
আইতাই মোৰ মুখলৈ চালে । মই চকুদুটা এবাৰ তললৈ নমাই আকৌ আইতাৰ মুখলৈ চালোঁ । আইতাই বিষন্ন মাতেৰে ক'লে " এই বিয়াখনৰ কথা তহঁতে মনৰ পৰা গুচা বৰ মইনা ।"
"কিন্তু হেমন্ত যে ভালেখিনি আগবাঢ়িছে ।"
আইতাই সৰুকৈ সুধিলে, "কিবা লেঠা - চেঠা হৈছে নেকি আকৌ ?"
"তুমি যে আৰু কথাবোৰ কোৱা আইতা ! নহয়, তাৰ আৰু নমিতাৰ লগত সকলোৱেই জানে সিহঁতৰ বিয়া হ'ব বুলি । আমিও জানো । এতিয়া তোমাৰ মতটো হ'লেই হয় ।"
"মোক নুসুধি বিয়া কৰালে মোৰ ক'বলৈ একো নাছিল । মোক সুধিলে মইনো বাৰু তহঁতক এটা শাওপাতৰ মাজলৈ কেনেকৈ ঠেলি পঠিয়াওঁ - ক'চোন ।
আইতাৰ কথাখিনিত থকা আঁকোৰ-গোজালি ভাবৰ আঁৰত মই যেন শুনিলোঁ কিবা এটা বিষন্নতাৰ, হতাশাৰ সুৰ । আইতাই কি শাওপাতৰ কথা কৈছে বাৰু ? নমিুতাহঁত গুৱাহাটীৰ আৰু আমি নগাঁৱৰ । কাম-কাজৰ কাৰণে আমি দুঘৰ গুৱাহাটিতে থাকি যোৱা গৈছোঁ । আধআ চিনাকিৰ পৰা চিনাকিৰ পৰ্যায়লৈ আহিছে নমিতাহঁতৰ পৰিয়ালটো । আইতাই সম্ভবতঃ গুৱাহাটীত থাকোঁতে ঘটা কিবা ঘটনাৰ কথা জানে - যিটো মোক ক'ব খোজা নাই ! কিন্তু এই পৰিয়ালটোৰ বিষয়ে তেনে কোনো কথা মনলৈ আহিব নখোজেচোন, আইতাৰ বিষন্ন কণ্ঠস্বৰে মোৰ মনলৈ এটা খু-দুৱনিৰ ভাব আনি দিলে । কি শাওপাত ? কিহৰ শাওপাত ? মই আইতাক ক'লো, "তাৰ মানে তেওঁলোকৰ লগত আমাৰ কিবা সম্বন্ধ আছিল ? কিন্তু কেনেকৈ ? তেওঁলোক গুৱাহাটীৰ আমি নগাঁৱৰ ।"
"গুৱাহাটীৰ মানুহ বুলি কোনো মানুহ নাই অ' বৰ মইনা । তাৰ সৰহখিনি মানুহেই আন ঠাইৰ পৰা অহা, কোনো বৰফুকনৰ আমোলত কোনোবা মান ভগনত । তাৰ পিছত চৰকাৰী চাকৰিয়াল ! এতিয়াও দেখিছ চাগৈ, কেনেকৈ মানুহৰ সোঁত আহি চহৰবোৰত লগ লাগিছেহি । ইমান সম্ভ্ৰান্ত মানুহ উঠি গৈ গুৱাহাটীতে জাহ গ'ল - কিমান ঠেৰু ছিগা মানুহ আহি গোজেই গছ হৈ বহিল ।"
আইতাৰ মুখত গুৱাহাটীৰ জন্ম কাহিনী শুনাৰ ধৈৰ্য মোৰ নাছিল । ক'লোঁ "সেইবোৰ জানো আইতা, তাহানি বৰফুকনে কামৰূপৰ স্থানীয় মানুহখিনিক নিশা নগৰত থাকিব নিদিয়াৰ কথাও শুনিছোঁ । নমিতাহঁতো নিশ্চয় কোনোবা এটা সময়ত উজনিৰে পৰা উঠি অহা । কিন্তু আমাৰ লগত বিশেষ কোনো সম্বন্ধৰ কথা শুনা নাই দেখোন ।"
"সিহঁত ক'ৰ মানুহ জান?" আইতাই পোনপটীয়াকৈ প্ৰশ্ন কৰিলে ।
"হ'ব আৰু চাৰিং ন-দুৱাৰ বা তেনে কোনো কোনো ঠাইৰ ।" মই পাল মৰা উত্তৰ এটা দিলোঁ ।
"শুন" আইতাই দীঘল উশাহ এটা লৈ অলপ পৰ ৰ'ল । তাৰ পিচত ক'লে, " শুন, সিহঁত আৰু তহঁত একালত বৰ ওচৰা ওচৰিকৈ আছিলি । সিহঁতৰ গাওঁ আৰু তহঁতৰ গাওঁৰ মাজত আছিল এখন পথাৰ - একাহী পথাৰ । মই ন-বোৱাৰী হৈ আহোঁতেই দেখিছিলোঁ সেই পথাৰ - একাহী পথাৰ, মানে আকাশী পথাৰ । ইপাৰৰ ৰিং সিপৰে শুনাৰ কথাই নুঠে, সিপাৰৰ বাঁহনিবোৰ ববছা বনৰ জোপা যেন লাগে ।"
আইতাই যেন এটা ভয়লগা সাধুহে আৰম্ভ কৰিব খুজিছে । আইতাৰ একাহী পথাৰৰ মাজেদি এতিয়া ৰে'লৰ আলি হ'ল ।
আমি সৰুতে দেউতাৰ লগত আধিত দিয়া ধান আনিবলৈ যাওঁ । একাহী নামটোও শুনা নাছিলোঁ । আইতাই আপোন মনে কোৱাদি কৈ গ'ল ঃ
" এই ফালে কলং, মাজত তহঁতৰ গাওঁ, সিমূৰে নৈ, ন-নৈ কলংখন দেখিলেই মোৰ তহঁতৰ পৰিয়ালটোৰ কথা মনত পৰে ।বৰ কালিকা লগা এই নৈখন ..."
"নীল বৰুৱাৰ পুতেকে কলং পাৰত লিখা পদ্য দুটামান পঢ়িছিলোঁ , কলঙৰ কালিকা কিবা ধৰিব পাৰিছেনে নাই চাইছিলোঁ । পিছে নাই, কলঙৰ কথাচোন তাত নায়েই, কিবা ডেকা গাভৰুৰ মেল হে চোন "
কলংখন দেখিলে মোৰো দুখ লাগে । আমি জংঘলী মিস্ত্ৰিৰ ঘাটৰ কাষেৰে আহোঁতে আৰু দুখ লাগিছিল । কিবা আইতা আইতা লাগিছিল । সৰুতে দেখিছিলোঁ শিলঘাটৰ ওচৰত বাৰিষাৰ নাওঁৰ তলিখন মাথোন তিতে । নাওঁবোৰ দলঙৰ দৰে উবুৰি লৈ পৰি থাকে । খৰালি বালিত গাঁত খানি পানী একো গাগৰি নিয়ে - ওহোঁ - গাঁৱৰ জীয়াৰী-বোৱাৰীবোৰে নহয়, চুটি মেখেলাৰ ওপৰত ব্লাউজ পিন্ধা পেন্দুকণা আইটি একোজনীয়ে । কাৰণ 'মানুহ' হোৱাৰ পিছত ছোৱালী ঘাটলৈ যোৱাটো লাজৰ কথা । 'ভাল মানুহৰ গাওঁ যে ...."
এইখনেই কলং । ভুগোলৰ মতে সুঁতি । কিন্তু মিছা আৰু দিজু নামৰ পাহাৰী জুৰি দুটাই লগ নধৰাকৈ তাত সোঁতেই নাথাকে । এইখনেই কলং । নৈ বুলি ক'লে হাঁহি উঠে । এতিয়া মনত পৰে নৈ বুলি ক'লে তাহানি মহাজননী আয়েও হাঁহিছিল । কিন্তু সম্পুৰ্ণ বেলেগ কাৰণত । উৱা, কলং কলঙেই । নৈ হ'বলৈ যাব কিয় ? আমাৰ বৰ আই এগৰাকী ডিবুৰুৰ ছোৱালী তেতিয়াৰ দিনৰে নিম্ন প্ৰাইমেৰী পাছ । ঘৰত পকী নাদৰ পানী খয় সদায় । বিয়াৰ পিচত আহি খোৱা পানীখিনি অলপ ঘোলা যেন দেখি নৈৰ পানী নেকি বূলি সুধুছিল । ইচকুল পঢ়া বৌৱেকৰ বুদ্ধিৰ হ্ৰস্বতাত ননন্দেকে কৈছিল, "এৰা, এতিয়া দহ মাইল বাট বাটকুৰি বাই তোমালৈ নৈৰ আনিব গৈ কোনোবাই । খোৰাঁ কলঙৰ পানী ।"
নৈ মানে তেওঁলোকৰ অভিধানত ন-নৈ । এইখন কলং । আকৌ মনত পৰিল সৰুতে আইতাই কোৱা পুৰণি কথাবোৰ - মিকিৰ হাটৰ নিৰাময় মৌজাদাৰ গৈছিল গুৱাহাটীৰ কমিচনাৰ চাহাবৰ ওচৰলৈ । কাজলীমুখ চেৰাই নাওঁ যেতিয়া ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰিল তেতিয়া সৰুপাই নাওবৈছাই হেনো চিঞৰি উঠিছিল, "আই ঔ, এইখন বৰ ডাঙৰ কলং ঔ" বুলি । আমাৰ চিৰি-লুইতৰ পৰা সৰুপাইৰ গাওঁ কুৰি মাইলৰ ভিতৰত, কিন্তু কলঙৰ বাহিৰে আন নৈ.... সি দেখা নাই ।তাৰ অভিধানত কলং মানেই নৈ, নৈ মানেই কলং ।
মই এইবোৰ ভাবি থাকোঁতেই যেন আইতাই মোৰ মনৰ ভিতৰখন এখন কিতাপ পঢ়াদি পঢ়ি গৈছিল । আইতাৰ মাতত মোৰ চমক ভাগিল ।
"এৰা বোপাই, কলংখন তেনেই মৰি সুঁতি হ'ল । কিন্তু আগতে তেনে নাছিল । হাতীমূৰা পৰ্বতখনে বাট ভেটা দি ধৰাৰ পৰাহে হ'ল, আগতে সেইটো এটা চাপৰিহে আছিল , বছৰি তল যায় । দেখা নাই, কোৱা শুনিছোঁ । তেতিয়া বোলে কলঙত কোম্পানীৰ জাহাজো চলিছিল । পিচে, কলং হেনো এনেকৈ নেথাকে, এদিন বোলে লুইতৰ ঘাই সুঁতিটো এইফালে দিয়ে ব'ব - দুই মুনি শিলা উত্তৰ পাৰলৈ যাব ..."
আইতা এনেকৈয়ে ক্ৰমে ক্ৰমে অতীতৰ মাজলৈ সোমাই যায় । কিম্বদন্তীৰ পৰা আৰম্ভ কৰি খেলিমেলিকৈ পাৰৰ মানুহবোৰৰ কথা ক'বলৈ আৰম্ভ কৰে । কলংপাৰৰ ভাল মানুহৰ গাওঁ কিখনৰ নিস্তৰংগ জীৱন যাত্ৰাৰ পলসত যেন আইতা সোমাই পৰে ... ।"
গতানুগতিক বংশ পৰম্পৰাৰ আমনি লগা অহংকাৰ । সেই অহংকাৰ অতীতৰ । অতীতৰ অহংকাৰৰেই জ্ঞান নাম কিজানি বুৰঞ্জী । এই বুৰঞ্জীয়ো এদিন সত্য আছিল এই অহংকাৰৰ দৰেই । আইতাহঁতৰ কলং পাৰৰ এই জীৱন জীয়াই আছিল অতীতক লৈ ।
ৰজাঘৰীয়া সন্মান আৰু প্ৰতিপত্তি যোৱাৰ লগে লগেই আৰম্ভ হ'ল চাহবাগিচাৰ সৈতে লেনদেন; ব্যাবসায় নহয়, চাকৰি । ব্যাবসায় কৰিব পৰা অধ্যবসায় আৰু মনৰ স্থিৰতা এওঁলোকৰ নাই । আনকি আগৰ যুগৰ মানী মানুহ হিচাপে ইংৰাজ চৰকাৰৰ পৰা পোৱা মৌজাকিটাও এওঁলোকে চলাই খাব নোৱাৰিলে ।
আইতাই বৰ কৰুণভাৱে বিৰক্তিহীন তিক্ততাৰে কৈ গ'ল, " সোপাই বাগিছাৰ চাকৰিত সোমাল - মাইকী মহৰিৰ পৰা বৰ বাবুলৈকে - তাৰ ওপৰত নাই । চাকৰিৰ লগতে অলপ খুচুৰা বেপাৰ । কলঘৰ সজাৰ পৰা কিছু টিনপাত আনি কাৰোবাক দিয়া, চিলটীয়া বেপাৰীক কিছু চোৰাং চাহ পাত - এইবোৰ বুজিছ বৰ মইনা । কিন্তু কথাই বতৰাই চাহবাগানৰ মালিকৰ সুৰ !"
কথাটো ময়ো মন কৰিছিলোঁ । আমাৰ পৰিয়ালত এটা নতুন সংস্কৃতিৰ চানেকি দেখিছিলোঁ আৰি শুনিছিলোঁ তাৰ উপযোগী ভাষা ।মোমাই, মাই, বাই - এইবোৰ হেনো ছোটলোকৰ ভাষা । মহাদেউ, মাহীদেউ বোলা দস্তুৰ পলমকৈ অহা উজনীয়া 'ঢং' । সেই মানুহ সকলে 'ফজিৰ'তে উঠি 'কামজাৰি'লৈ যায় - হয়তো নাঙলৰ ফাল চাঁচিবলৈকে । 'মামা'ৰ বিয়ালৈ 'দিদি' আহিব নোৱাৰাৰ কাৰণে 'আপচোচ' কৰে ।
মাটি থাকে আধিত । সৰুতে দেখিছিলোঁ - দীঘল দীঘল দাগৰ একোচিটা মাটি ।পুৰুষে পুৰুষে দীঘে দীঘে ভাগ হৈ আহি একোডোখৰ মাটি দীঘে এমাইল, পথালিয়ে হালখন ঘূৰে কি নুঘূৰে । বৰ-ঘৈণী ন-ঘৈণীৰে কমেও দুজনী তিৰোতাৰে একোখন কুৰিজনীয়া সংসাৰ কোনোমতে বৰ্তি থাকে । বাকীখিনি চাহবাগিচা আৰু সৰুসুৰা চৰকাৰী চাকৰিয়ে যোগায় ।
"কিন্তু বোপাই, বিয়া-বাৰু হ'লে সদায় আঁতৰে আঁতৰে ।" আইতাই আলপ অৰ্থপূৰ্ণ সুৰত ক'লে, আঠগাওঁৰ টুকৰিয়ালৰ ঘৰ, চতিয়াৰ দফলা বৰুৱাৰ ঘৰ, আনকি উত্তৰ গুৱাহাটীৰ মজিন্দাৰৰ ঘৰৰ লগতো ছোৱালী দিয়া অনা হয় । পিচলৈ তহঁতৰ কলেজ পঢ়া চাকৰি কৰা দুই এজনে উজনিৰ কাকতি দুৱৰা ঘৰৰোছোৱালি আনিছে দুই এক ।"
"সেই অঞ্চলতে হ'লে কাকতী বৰাৰ ঘৰ আৰু কঢ়ালৰ ঘৰৰ বাহিৰে আনৰ লগত মিতিৰ সম্বন্ধ নাই । দুই এঘৰৰ বিষয় খোৱা হাজৰিকা শইকীয়ালৈ দুই এজনী ছোৱালী দিছে - বাকীবোৰ হেনো ছোটোলোক - কাঁড়ীৰপৰা নাম নকটাৰ গুস্তি ।"
আইতাই বাৰু এইবোৰ কি কৈছে ! বংশ গৌৰৱৰ ক্ষেত্ৰতো আইতা নিজেওতো কম নহয় । আজি কিহৰ কাৰণে আইতাই এইদৰে নিষ্ঠুৰভবে নিজৰ অতীতক বিশ্লেষণ কৰি চাব খুজিছে । আইতাই নিন্দাৰ ছলেৰে গৌৰৱ কৰিছে নে গৌৰৱৰ ছলেৰে নিন্দা কৰিব খুজিছে বাৰু ?
"বুজিছ বোপাই, এই ভেমকণেই আছিল তেওঁলোকৰ জীৱন । তাতেই যেন তেওঁলোকে জিৰণি লৈছিল , তাকেই পাগুলি জীয়াই ৰাখিছিল নিজকে । ভেম নো নকৰিব কিয় ?" তাৰ পিচত আইতাই যিখিনি ক'লে তাৰ সাৰমৰ্ম এই ঃ
কলঙৰ অতীত থকাদি এদিন সিহঁতৰো আছিল বিচিত্ৰ অতীত । সেই অতীতত নাছিল ৰজাঘৰীয়া চাকচিক্য অথবা গ্ৰাম্য সৰলতা । কেৱল মাত্ৰ মৰ্য্যাদাৰ স্থুল প্ৰতিপত্তি । সময়েদি উজাই গ'লে মন কৰিব পাৰি কলিয়াবৰৰ পৰা খাগৰিজানলৈকে এই অঞ্চলটোত সমাজৰ কোনো ভাৰসাম্য নাছিল । উত্তেজিত হ'লে সিহঁতৰ সীমজ্ঞান নেথাকে , আনন্দিত হ'লে পাহৰি যায় ৰুচি । ৰজাৰ চকুত পৰিনলৈ বৰফুকনৰ মান যোগাবলৈ চমধৰা কোঠাত গড় মাৰি থকা ৰজাৰ সৈন্যৰ মাইকী যোগনীয়া হ'বলৈকো সিহঁতৰ বহুতৰ কুনঠা নাছিল । আনহাতে আকৌ আহোমৰ দুৰ্দিনত আশ্ৰয় বা সহায় বিচাৰি অহা ৰজাক সিহঁতে ছাগলী খেদোৱাদি খেদি পঠিয়াইছিল । চিৰ অশান্ত এই অঞ্চলৰ প্ৰজাই ন দিনৰ ভিতৰতে দুচাম ৰাজবিষয়াৰ পৰিবৰ্তন বিচাৰি হাবাথুৰি খায়; আকৌ আগৰ বিষয়াতেই সন্তুষ্ট হৈ সেও হয় । ৰাজবিষয়াৰ অত্যাচাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠাকামীৰ খিয়লা-খিয়লিয়েই নগাঁৱৰ ইতিহাস ।
"নদাই খৰঙিৰ কথা সুনিছ ?" আইতাৰ প্ৰশ্নত আকৌ আহি যেন আমাৰ ঘৰ পালেহি ।
"শুনিছোঁ আইতা, লাচিত বৰফুকনে শৰাইঘাটত বেমাৰী গাৰে নদাই খৰঙিৰ কান্ধত ভৰ দিয়েই নাওঁত উঠিবলৈ গৈছিল । "
"সেই নদাই - মানে নন্দেশ্বৰ তহঁতৰ উপৰি পুৰুষৰ এজন । বৰফুকনৰ গা- ৰখীয়া আছিল । কলীয়াবৰৰ পৰা আহি মিকিৰ হাটত থিতাপি লোৱা বৰুৱা কেইঘৰৰে এজন হ'ল ভোগাই - ভোগেশ্বৰ বৰুৱা, নদাইৰ দুপুৰুষৰ তলত । পলৰীয়া ৰজা গৌৰীসিংহৰ দিনত তেওঁ ডেকা মানুহ ।
আইতাৰ কথা শুনি শুনি আজিৰ যিটো প্ৰসংগত এইবোৰ পুৰণি কথা ওলাইছে তাৰ কথা পাহৰিয়েই গৈছিলোঁ । ভাবিলো আইতাক সোধো তেওঁ কোৱা কাহিনীৰ লগতনো হেমন্ত-নমিতাৰ বিয়াখনৰ সম্পৰ্ক ক'ত ? কিন্তু কিবা এটা মই অনুমান কৰিলোঁ; আইতাই হয়তো পুৰ্বপুৰুষৰপৰা মুখে মুখে বাগৰি অহা কিবা জানে আমাৰ পৰিয়ালৰ - তেওঁ কোৱা মতে কিবা শাওপাতৰ কথা । সেইবাবে আইতাক আৰু একো নুশুধিলোঁ । আইতাই কৈ যাওক, মই শুনি যাম ।
আইতাই হঠাৎ ক'লে " মোৰ জোৰণত দিয়া গহনাখিনি দেখিছিলি নে? সেইখিনিৰেই তহঁতৰ মা'ৰোৰো জোৰণ দিয়া হৈছিল ।"
মোৰ মনত পৰিল আয়ে এবাৰ দেখুৱাইছিল কেইপদমান পুৰণি অলংকাৰ । ক'লো, "দেখিছিলোঁ আইতা, কি হ'লনো ?"
"কেনেকুৱা আছিল গহনাখিনি ?"
"জানো ? মনত নাই বিশেষ ।"
"তই কিজানি মন কৰা নাই । গোটেইখিনি অলংকাৰ মিনা কৰোৱা । ঢাকা জিলাৰ পৰা মিনা কৰাই আনিছিল তোৰ ককাৰে ।"
পুৰণি বা নতুনেই হওক, অলংকাৰ মহিমাৰ বিষয়ে মোৰ কোনোকালে কোনো কৌতূহল নাই । কিন্তু আইতাৰ কথাবোৰ মোৰ কিবা প্ৰহেলিকাময় যেন লাগিবলৈ ধৰিলে । ভোগাই বৰুৱাৰ কাহিনীৰ লগতে মিনা কৰা গহনাৰ বা কি সম্বন্ধ ? মই ভাবি নোৱাৰিলোঁ । আইতাই মাথোন ক'লে, " আগেয়ে তহঁতৰ পৰিয়ালত জোৰনত মিনা কৰা গহনাহে দিয়ে । ভোগাই বৰুৱাৰ পুতেক জুৰাইৰ দিনৰ পৰা সেইটো চলি আছে বোলে ।"
মোৰ বিয়াৰ আগে আগে আইৰ গহনা বোৰ চোৰে নিছিল । আয়ে কিবা কিবি নতুন গহনা কৰাইছিল । মনত পৰিল, তেতিয়া আইতাই মিনা কৰোৱা আঙুঠি এটা হ'লেও দিবলৈ দিছিল । মিনা কৰা আলংকাৰ দিয়াত কিবা অৰ্থ আছে বুলি তেতিয়া ভবা নাছিলোঁ । কোনেও একো কথাও কোৱা নাছিল । আজি যেন তাত এটা দূৰৰ সংকেত পালোঁ ।
"ভায়েকৰ বিয়া য'তে নেপাত লাগে, মিনা কৰা অলংকাৰ দুপদমান দিবি । মই মা'ৰকো ক'ম । কিন্তু পাৰিলে সেই ঘৰত বিয়া নকৰাবি । তহঁতে সিহঁতৰ প্ৰতি ডাঙৰ অন্যায় - নহয় - পাপ কৰি থৈছ । সেই শাওপাত এতিয়াও যোৱা নাই । সেইবাবেই কিজানি তহঁতৰ হৈয়ো একো নহয় । তহতে জখলা একোডাল হৈ আনক বগাবলৈ সুবিধা দিছ । নিজে একো কৰিব পাৰা নাই ।"
আইতাৰ সোতোৰা-সুতুৰি হাত দুখন মই খামুচি ধৰিলোঁ । মুহূৰ্তৰ বাবে পাহৰি গলোঁ হেমন্ত-নমিতা সকলোকে । মোৰ অতীত জানিবৰ মন গ'ল । অতীতক । মনে মনে ক'লোঁ, কোৱা আইতা, মোক ভোগাই বৰুৱাৰ কথা কোৱা, মিনা কৰা কি শাওপাত পাহৰায় নে সোঁৱৰায় - তাৰ কথা কোৱা ।
আইতাৰ কাহিনীয়ে মোক সময়ৰ বুকুৰে উজুৱাই লৈ গ'ল অৰ্ধ-অৰাজক এখন ঠাই আৰু এটা সময়লৈ ।
-----------------------------------